استعدادیابی برای انتخاب رشته کنکور، یکی از بزرگ‌ترین سلسله مراتب‌‌های کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر دنیا است. امروزه این موضوع موجب شده تا زندگی بسیاری از افراد دچار بهم ریختگی و سردرگمی گردد. چراکه این انتخاب و تصمیم‌گیری می‌تواند آینده یک فرد را رقم بزند و مسیر موفقیت را به وی نشان داده و یا به سمت تباهی ببرد. امروزه در کشور کنکور مهم‌ترین عرصه‌ی رقابت برای ورود به دانشگاه‌ها است. با اینکه سال‌هاست کنکور درحال برگزار شدن است اما همچنان میزان استرس و دغدغه‌های ذهنی در خصوص آن به قوت خود باقی است. از طرفی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های داوطلبان و والدین مبحث انتخاب رشته دانشگاهی است که باید برای انتخاب آن اطلاعات کافی را داشته باشند.
بدین سبب یکی از مهم‌ترین پایه‌های موفقیت، شناسایی استعداد و علاقه ها بعد گام برداشتن در مسیر شکوفایی آن‌ها است. تحقیقات نشان داده است که در کشورمان درصد بالایی از دانش‌آموزان به علت عدم آگاهی به واقعی خودشان و انتخاب رشته‌هایی که سازگار با توانمندی‌های ذاتیشان نیست، در آینده موفق به کسب موفقیت‌های بزرگ در دنیای شغلی خود نمی‌شوند. بدین وسیله می‌توانید بر روی استعداد و توانایی‌هایی که توسط خود شما انجام می‌گیرد، تمرکز کرده و رشته موردعلاقه خود را انتخاب نمایید. درنتیجه قبل از اینکه کاری را شروع کنید، بهتر است که از میزان علاقه خود نسبت به پیگیری و انجام آن آگاه باشید.
چگونه رشته دانشگاهی خود را انتخاب کنیم؟
برخی از افراد معتقد هستند که در زمینه انتخاب رشته دانشگاهی، علاقه حرف اول و آخر را می‌زند و اگر به یک رشته علاقه داشته باشید، قطعا می‌توانید در آن رشته پیشرفت کنید و به درآمد برسید. از طرف دیگر برخی از افراد اعتقاد دارند که بازار کار و آینده شغلی رشته مورد نظر مهم‌تر است؛ زیرا علاقه می‌تواند بعدها و به تدریج به وجود آید.
در زمینه انتخاب رشته علاقه مهم‌تر است یا بازار کار؟
به نظر من هیچ کدام از این دو جمله کاملا درست نیست؛ زیرا ممکن است علاقه یک امر پایدار نباشد و به تدریج و با افزایش سن، علاقه شما تغییر کند یا اگر در رشته مورد نظرتان پیشرفت نکنید، علاقه‌تان را به تدریج از دست بدهید. همچنین اگر بدون علاقه بهترین رشته را هم انتخاب کنید، احتمالا انگیزه لازم برای تلاش کردن یا ادامه تحصیل در رشته مورد نظر را نخواهید داشت.
قبل از انتخاب یک رشته دانشگاهی دو سوال مهم را از خودتان بپرسید، اگر جواب هر دو سوال مساعد و راضی کننده بود، رشته مورد نظر برای شما مناسب است:
- آیا 10 یا 20 سال آینده هم همچنان این رشته را دوست دارم و از مشاغل مربوط به آن لذت می‌برم؟
- آیا 10 یا 20 سال آینده می‌توانم همچنان از رشته‌ام کسب درآمد کنم؟ بازار کار آن در آینده چگونه خواهد بود؟
۱. شناخت استعدادها و توانایی‌های فردی
استعداد یعنی توانایی ذاتی و بالقوه‌ای که در فرد وجود دارد و با تمرین و تلاش می‌تواند به مهارت تبدیل شود. شناخت استعدادها به شما کمک می‌کند در زمینه‌ای که توانایی دارید، پیشرفت کنید. روش‌های زیر به شما در شناسایی استعدادهایتان کمک می‌کند:
الف) استفاده از تست‌های استعدادیابی و شخصیت‌شناسی
تست‌های استانداردی برای شناخت استعدادها وجود دارند که می‌توانند بینش عمیق‌تری درباره‌ی توانایی‌های شما ارائه دهند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- تست هالند : (Holland) این تست به شما نشان می‌دهد که شخصیت شما با چه مشاغلی تناسب بیشتری دارد (مثلاً هنری، اجتماعی، فنی، مدیریتی و …).
- تست گاردنر (هوش‌های چندگانه): هاوارد گاردنر معتقد است که افراد انواع مختلفی از هوش دارند، مانند هوش زبانی، منطقی، موسیقیایی، فضایی، بین‌فردی و … که می‌تواند به انتخاب مسیر شغلی کمک کند.
- تست MBTI شخصیت‌شناسی مایرز-بریگز: این تست بر اساس ۱۶ تیپ شخصیتی طراحی شده و می‌تواند به شما کمک کند که شغل و رشته‌ای متناسب با ویژگی‌های شخصیتی خود انتخاب کنید.
ب) بررسی تجربیات گذشته
- به فعالیت‌هایی که تاکنون انجام داده‌اید، فکر کنید.
- چه کارهایی را بدون احساس اجبار و با علاقه انجام داده‌اید؟
- در چه موضوعاتی نمرات بهتری کسب کرده‌اید؟
ج) گرفتن بازخورد از دیگران
گاهی اطرافیان بهتر از خود ما می‌توانند استعدادهایمان را تشخیص دهند. نظر والدین، دوستان، معلمان و مشاوران را درباره‌ی توانایی‌های خود بپرسید.
۲. تعیین علاقه‌های شخصی
علاقه داشتن به یک رشته یا حوزه‌ی کاری، یکی از عوامل مهم در موفقیت و رضایت شغلی است. افرادی که در زمینه‌ی مورد علاقه‌ی خود کار می‌کنند، انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری دارند و در حرفه‌ی خود پیشرفت می‌کنند. برای تعیین علاقه‌های خود، این مراحل را دنبال کنید:
الف) شناسایی موضوعات مورد علاقه
- چه موضوعاتی برای شما جذاب هستند؟
- دوست دارید در چه زمینه‌هایی مطالعه کنید یا فیلم‌های مستند ببینید؟
- آیا از کارهای عملی لذت می‌برید یا از کارهای تحلیلی؟
ب) تجربه‌ی فعالیت‌های مختلف
گاهی تا زمانی که کاری را انجام ندهید، متوجه نمی‌شوید که به آن علاقه دارید یا خیر. می‌توانید در فعالیت‌های مختلف مانند پروژه‌های دانشجویی، کلاس‌های آزمایشی، کارآموزی و کارهای داوطلبانه شرکت کنید تا علاقه‌های واقعی خود را کشف کنید.
ج) تصور آینده‌ی شغلی خود
- آیا خود را در یک محیط تحقیقاتی و دانشگاهی می‌بینید یا در محیطی عملی و اجرایی؟
- آیا دوست دارید با افراد زیادی در ارتباط باشید یا کار انفرادی را ترجیح می‌دهید؟
۳. بررسی آینده‌ی شغلی و بازار کار
علاوه بر استعداد و علاقه، توجه به آینده‌ی شغلی رشته‌ی مورد نظر بسیار مهم است. زیرا برخی رشته‌ها ممکن است بازار کار محدودی داشته باشند و پس از فارغ‌التحصیلی فرصت‌های شغلی مناسبی فراهم نکنند. برای بررسی آینده‌ی شغلی، این موارد را در نظر بگیرید:
الف) بررسی وضعیت بازار کار رشته‌ی مورد نظر
- نرخ اشتغال و بیکاری در آن رشته چقدر است؟
- آیا امکان کارآفرینی و کسب درآمد مستقل در آن حوزه وجود دارد؟
- میزان تقاضا برای این رشته در آینده چگونه پیش‌بینی می‌شود؟
ب) تحقیق درباره‌ی درآمد و امکان پیشرفت شغلی
برخی رشته‌ها درآمد بالاتری دارند و برخی دیگر با تلاش و مهارت بیشتر می‌توانند به درآمد مناسب برسند. توجه به موارد زیر مهم است:
- میانگین درآمد مشاغل مرتبط با رشته‌ی مورد نظر
- امکان پیشرفت و ارتقای شغلی
- میزان انعطاف‌پذیری در شغل‌های مرتبط با رشته
ج) صحبت با افراد باتجربه در آن رشته
- با فارغ‌التحصیلان و متخصصان این رشته صحبت کنید و نظر آن‌ها را درباره‌ی بازار کار بپرسید.
- از مشاوران شغلی و اساتید دانشگاهی مشورت بگیرید.
۴. تجربه‌ی عملی و مشاوره گرفتن
گاهی مطالعه‌ی اطلاعات تئوری کافی نیست و لازم است که تجربه‌ی عملی مانند مشاوره داشته باشید. راه‌های زیر می‌تواند به شما کمک کند:
- شرکت در دوره‌های کارآموزی و سمینارها: این کار باعث می‌شود که فضای واقعی کار را تجربه کنید.
- شرکت در کلاس‌های مرتبط با رشته‌ی مورد نظر: قبل از انتخاب نهایی، کلاس‌های کوتاه‌مدت یا آنلاین بگذرانید تا علاقه‌ی واقعی خود را بسنجید.
- مطالعه‌ی منابع تخصصی رشته‌های مختلف: بررسی سرفصل‌های درسی و کتاب‌های مرتبط با رشته به شما کمک می‌کند که با محتوای آن آشنا شوید.
۵. هماهنگ کردن استعداد، علاقه و بازار کار
یک رشته‌ی ایده‌آل، رشته‌ای است که ترکیبی از سه عامل زیر باشد:
✔ استعداد: باید در آن زمینه مهارت و توانایی داشته باشید.
✔ علاقه: بدون علاقه، حتی اگر در رشته‌ای استعداد داشته باشید، ممکن است از آن خسته شوید.
✔ بازار کار: حتی اگر به رشته‌ای علاقه داشته باشید، اما فرصت‌های شغلی آن محدود باشد، ممکن است دچار مشکل شوید.
برای انتخاب بهترین رشته، بین این سه عامل تعادل برقرار کنید و گزینه‌هایی را انتخاب کنید که در بیش از یکی از این زمینه‌ها قوی هستند.
جمع بندی
انتخاب رشته دانشگاهی یکی از مهم‌ترین تصمیم‌های زندگی است که تأثیرات بسیاری بر آینده شغلی و رضایت‌مندی شما خواهد داشت. برای اینکه این انتخاب به بهترین نحو انجام شود، باید توانایی‌ها، علاقه‌ها و وضعیت بازار کار را به دقت بررسی کرده و توازنی بین آن‌ها برقرار کنید. درک عمیق از استعدادها و توانایی‌های فردی از طریق تست‌های روان‌شناسی و تجربه‌های گذشته می‌تواند مسیر شما را روشن‌تر کند.
همچنین، توجه به علاقه‌های شخصی و بررسی دقیق آینده شغلی رشته مورد نظر از اهمیت بسیاری برخوردار است. شرکت در دوره‌های کارآموزی، مشورت با افراد باتجربه و مطالعه منابع تخصصی، به شما کمک خواهد کرد تا تصمیم بهتری بگیرید. در نهایت، توازن بین استعداد، علاقه و بازار کار، کلید موفقیت و رضایت شغلی است و انتخاب رشته‌ای که این عوامل را به بهترین نحو ترکیب کند، می‌تواند آینده‌ای روشن و موفق را برای شما رقم بزند.
سوالات متداول
چگونه می‌توانم استعدادهای خود را به درستی شناسایی کنم؟ از تست‌های استعدادیابی مانند تست هالند، گاردنر و MBTI استفاده کنید و تجربیات گذشته و بازخوردهای دیگران را بررسی کنید.
چگونه علاقه‌های شخصی خود را تشخیص دهم؟ موضوعات جذاب برای خودتان را شناسایی کرده و فعالیت‌های مختلف را تجربه کنید تا علاقه‌های واقعی خود را کشف کنید.
چه نکاتی را برای شرکت در دوره‌های کارآموزی و سمینارها باید رعایت کنم؟ پیش از شرکت، درباره‌ی محتوا و مربیان دوره تحقیق کنید و سعی کنید تجربه‌های عملی کسب کنید.
