یادگیری و حفظ مطالب برای داوطلبان کنکور و دانش‌آموزان یکی از چالش‌های اصلی در مسیر تحصیل است چون فراموشی بزرگترین مشکلی که آنها دارند. در دنیای امروز که حجم زیادی از اطلاعات در مدت زمان محدود باید یاد گرفته شوند، تکنیک‌های موثر برای حفظ و مرور مطالب اهمیت زیادی پیدا می‌کنند که فراموش نکنند. یکی از این تکنیک‌ها که در سال‌های اخیر توجه زیادی را جلب کرده، جعبه لایتنر است.
حافظه انسان مثل یک کتابخانه بزرگ است که میلیون‌ها کتاب را در خود جای داده است. اما اگر این کتاب‌ها در جای مناسب و درستی قرار نگیرند، در بین قفسه‌ها گم می‌شوند و پیدا کردن آنها از بین میلیون‌ها کتاب دیگر غیرممکن می‌شود! شما نقش همان مسئول کتابخانه را به عهده دارید که باید هر کتاب را در جای مناسب خود قرار دهد؛ به عبارت دیگر باید اطلاعات و داده‌ها را از حافظه کوتاه مدت خود به حافظه بلندمدت منتقل کنید. استفاده از جعبه لایتنر به شما کمک می‌کند تا بتوانید این کار را در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام دهید پس با دکتر ماکت همراه باشید.
فراموشی چیست؟
فراموشی پدیده‌ای است که تقریباً هر روز و برای همه افراد اتفاق می‌افتد. این پدیده آنقدر شایع است که ما معمولاً به روش‌های مختلفی برای یادآوری اطلاعات مهم پناه می‌بریم. روش‌هایی مانند استفاده از دفترچه یادداشت فعالیت‌های روزانه، چک‌لیست کار‌ها، گزارش‌نویسی، استفاده از ابزارهای الکترونیکی تنظیم برنامه و یا حتی گره زدن نخ به دور انگشت!
هنگامی که سراسیمه به دنبال دسته کلید خود می‌گردید، ممکن است این طور به نظر برسد که اطلاعات در مورد این که آن را آخرین بار کجا گذاشته‌اید به طور کلی از حافظه شما پاک شده است؛ اما فراموشی عموماً بدین معنی نیست که اطلاعات واقعاً از حافظه شما پاک شده است! فقط ممکن است دسترسی به این اطلاعات در آن لحظه به هر دلیلی مختل شده باشد.
حافظه بلندمدت و کوتاه مدت
حافظه کوتاه مدت گرچه ظرفیت محدودی دارد اما در پردازش مطالب سریع است؛ این بخش از حافظه تنها آنچه را که لازم است پس از تجزیه و تحلیل به سرعت به حافظه بلند مدت منتقل می‌کند. در مقابل حافظه بلندمدت گرچه سرعت عمل کمتری دارد اما با ظرفیت نامحدودش این سرعت کم را جبران کرده است. اطلاعات ثبت شده در حافظه بلندمدت ماندگاری بسیار طولانی‌تری دارند و این مهم‌ترین مزیت این بخش از حافظه است.
بنابراین چیزی را که امروز آموخته‌ایم بدون مرور فراموش می‌شود چرا که در حافظه کوتاه مدت ما قرار می‌گیرد. اگر این آموخته‌ها برای شما مهم است پس باید آنها را با روش خاصی به حافظه بلندمدت خود منتقل کنید؛ یکی از این روش‌ها همان جعبه لایتنر است که ساختن آن را به شما آموزش خواهیم داد.
جعبه لایتنر چیست؟
جعبه لایتنر یک سیستم تکرار فاصله‌ای است که هدف آن تقویت حافظه بلندمدت است. این سیستم توسط فردی به نام سباستین لایتنر در دهه 1970 طراحی شد. هدف اصلی این سیستم این است که به افراد کمک کند مطالبی که مطالعه می‌کنند، سریع‌تر به حافظه بلندمدت منتقل شوند و فراموشی کمتری داشته باشند.
در جعبه لایتنر، اطلاعات به شکلی ساده در قالب کارت‌های یادداشت (فلش‌کارت‌ها) قرار می‌گیرند. این کارت‌ها دارای سوال در یک طرف و پاسخ در طرف دیگر هستند. هر کارت پس از هر بار مرور به جعبه‌های مختلف منتقل می‌شود که فاصله زمانی بین مرورهای آن افزایش می‌یابد. این روش بر اساس اصل تکرار متناوب یا Spaced Repetition طراحی شده است.
یه نکته جالب بوریس فردریک اسکینر با آزمایش‌هایی علمی نشان داد «هرگاه به یک رفتار بلافاصله و به صورت آنی پاداشی داده شود، آن رفتار تکرار خواهد شد.» لذا هر بار که شما به معنای لغت پرسیده شده درست پاسخ دهید، احساس رضایتی که بلافاصله ایجاد می‌شود شما را به ادامه این کار تشویق می‌کند. در این شرایط تمرکز شما را بر کار افزایش پیدا کرده و به موضوع علاقه‌مند می‌شوید. این موارد همان عواملی هستند که باعث ارتقای بازده یادگیری در دانش‌آموزان می‌شود.
نحوه عملکرد جعبه لایتنر
سیستم جعبه لایتنر معمولاً شامل 5 جعبه مختلف است که به ترتیب از جعبه اول تا جعبه پنجم قرار دارند. نحوه عملکرد آن به شرح زیر است:
- جعبه اول: کارت‌هایی که برای اولین بار مطالعه می‌شوند، به این جعبه منتقل می‌شوند، داوطلبان باید این کارت‌ها را روزانه مرور کنند.
- جعبه دوم: اگر داوطلب به درستی پاسخ دهد، کارت به جعبه دوم منتقل می‌شود و فاصله زمانی مرور آن به تدریج بیشتر می‌شود.
- جعبه‌های سوم تا پنجم: با هر بار پاسخ درست، کارت به جعبه بعدی منتقل می‌شود و مدت زمان مرور آن بیشتر می‌شود. این عمل تا جعبه پنجم ادامه پیدا می‌کند. اگر داوطلب به اشتباه پاسخ دهد، کارت به جعبه اول باز می‌گردد.
این فرایند موجب می‌شود که کارت‌هایی که به راحتی یاد گرفته شده‌اند، مدت زمان بیشتری برای مرور نیاز نداشته باشند، در حالی که کارت‌هایی که دشوارتر هستند و بیشتر احتمال فراموشی دارند، مرتباً مرور شوند.
مزایای استفاده از جعبه لایتنر برای داوطلبان کنکوری
برای داوطلبان کنکور که باید حجم زیادی از مطالب را در مدت زمان محدود یاد بگیرند، جعبه لایتنر مزایای بسیاری دارد:
- تقویت حافظه بلندمدت: با استفاده از این سیستم، مطالب به حافظه بلندمدت منتقل می‌شوند و احتمال فراموشی آنها در درازمدت کاهش می‌یابد.
- مدیریت زمان موثر: جعبه لایتنر به شما کمک می‌کند زمان خود را به شیوه‌ای بهینه مدیریت کنید. شما وقت خود را بیشتر صرف مرور مطالبی می‌کنید که نیاز به توجه بیشتری دارند و مطالبی که به راحتی یاد گرفته‌اید را سریع‌تر مرور می‌کنید.
- کاهش استرس و اضطراب: یکی از مشکلات داوطلبان کنکوری، استرس ناشی از مرور مطالب است. با استفاده از این سیستم، داوطلبان می‌توانند مطالب را در زمان‌های مناسب مرور کنند و احساس می‌کنند که تحت کنترل هستند.
- افزایش تمرکز و کارایی: چون تنها کارت‌هایی که احتمال فراموشی بیشتری دارند، زودتر مرور می‌شوند، تمرکز و کارایی یادگیری افزایش می‌یابد.
جعبه لایتنر برای دانش‌آموزان
استفاده از جعبه لایتنر نه تنها برای داوطلبان کنکوری، بلکه برای دانش‌آموزان در سطوح مختلف آموزشی نیز بسیار مفید است. به خصوص در مقاطع ابتدایی و متوسطه، استفاده از این سیستم می‌تواند به یادگیری سریع‌تر و مؤثرتر دروس مختلف کمک کند.
- یادگیری لغات زبان انگلیسی: یکی از رایج‌ترین کاربردهای جعبه لایتنر، یادگیری لغات زبان‌های خارجی است. دانش‌آموزان می‌توانند لغات جدید را در کارت‌های لایتنر قرار داده و با استفاده از سیستم تکرار فاصله‌ای آنها را به حافظه بلندمدت منتقل کنند.
- یادگیری مفاهیم ریاضی، شیمی و فیزیک: جعبه لایتنر می‌تواند برای یادگیری فرمول‌ها و مفاهیم پیچیده در علوم مختلف نیز به کار رود.
- یادگیری تاریخ و جغرافیا: برای حفظ رویدادهای تاریخی یا اطلاعات جغرافیایی نیز این روش بسیار موثر است.
- یادگیری شعر یا لغات فارسی :جعبه لاینتر گزینه خیلی خوبی برای یادگیری اشعار و لغات فارسی که حفظ کردنشون به روش قدیمی سخت است.
نمودار منحنی فراموشی ابینگ هاوس
هرمان ابینگ هاوس یکی از نخستین کسانی بود که به طور علمی به مطالعه فراموشی پرداخت. برای این کار قدرت حافظه خود را در بازه‌های زمانی مختلف از 20 دقیقه تا 31 روز مورد آزمایش قرار داد. او در سال 1885 یافته‌هایش را در کتاب «حافظه: نوشته‌ای در روان شناختی تجربی» منتشر کرد.
نتایج آزمایش او که در یک منحنی به نام منحنی فراموشی ابینگ هاوس رسم شده، رابطه بین فراموشی و زمان را نشان می‌دهد که قبلا هم در رابطه با این موضوع صحبت کردیم ولی برای یه مرور می توان این گونه تشریح کرد:
اگر انسان یک مطلب را یاد بگیرد، بعد از 24 تا 48 ساعت تقریباً نصف آن را فراموش می‌کند و پس از حدود یک ماه 80 درصد آن موضوع از ذهن فرد پاک می‌شود! این مسئله نشان می‌دهد 80 درصد آن در حافظه کوتاه مدت و 20 درصد آن در حافظه بلندمدت قرار گرفته است، جعبه یادگیری لایتنر مراحل یادگیری را طوری می‌پیماید تا با کمترین و مناسب‌ترین تکرار در قسمت اوج منحنی فراموشی، مطالب به حافظه بلند مدت منتقل شوند.
ابزارهای دیجیتال جعبه لایتنر
امروزه نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند سیستم جعبه لایتنر را به صورت دیجیتال پیاده‌سازی کنند. برخی از محبوب‌ترین این اپلیکیشن‌ها شامل Anki، Quizlet و Memrise هستند که به داوطلبان کنکوری و دانش‌آموزان این امکان را می‌دهند تا در هر زمان و مکانی به مطالعه و مرور مطالب بپردازند.
جمع بندی
جعبه لایتنر یک ابزار فوق‌العاده موثر برای تقویت حافظه بلندمدت و مدیریت زمان مطالعه است. این سیستم با تکرار متناوب مطالب، کمک می‌کند تا اطلاعات به خوبی در ذهن تثبیت شوند و از فراموشی جلوگیری شود. داوطلبان کنکوری و دانش‌آموزان با استفاده از جعبه لایتنر می‌توانند به شکلی سیستماتیک و برنامه‌ریزی شده مطالب را مرور کنند، استرس و اضطراب خود را کاهش دهند و تمرکز و کارایی خود را افزایش دهند.
استفاده از جعبه لایتنر نه تنها در آمادگی برای کنکور، بلکه در یادگیری زبان‌های خارجی، مفاهیم علمی و حتی حفظ اشعار و اطلاعات تاریخی نیز کاربرد دارد. با بهره‌گیری از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای دیجیتال مبتنی بر این سیستم، یادگیری و مرور مطالب به یک فرایند ساده و در دسترس تبدیل می‌شود. با تمرین و استفاده منظم از جعبه لایتنر، می‌توانید بهره‌وری مطالعه خود را به طرز چشمگیری افزایش دهید.
سوالات متداول
چگونه جعبه لایتنر ساخته می‌شود؟ برای ساخت جعبه لایتنر، به پنج جعبه یا بخش نیاز دارید. کارت‌های یادداشت با سوال در یک طرف و پاسخ در طرف دیگر را در جعبه اول قرار می‌دهید و با مرورهای متوالی آنها را به جعبه‌های بعدی منتقل می‌کنید.
آیا استفاده از جعبه لایتنر برای داوطلبان کنکوری مفید است؟ بله، استفاده از جعبه لایتنر برای داوطلبان کنکوری بسیار مفید است و به آنها کمک می‌کند تا حجم زیادی از مطالب را در مدت زمان محدود یاد بگیرند و مرور کنند.
مزایای استفاده از جعبه لایتنر چیست؟ مزایای جعبه لایتنر شامل تقویت حافظه بلندمدت، مدیریت موثر زمان، کاهش استرس و اضطراب، و افزایش تمرکز و کارایی در یادگیری است.
